Enkele aspecten van data in een stamboomprogramma

Bij het voorstellen van data (of datums, zoals u wilt) in het verleden zijn er al snel een heleboel gevallen waar men rekening mee moet houden. De specifieke vereisten van een stamboomprogramma zorgen voor bijkomende moeilijkheden. Ik ben recent begonnen een eigen stamboomprogramma te schrijven. Dit artikel is dan ook niet veel meer dan een verzameling neergepende gedachten die tijdens het ontwikkelen naar boven kwame en ik interessant genoeg vond om te noteren.

Enkele problemen

Een lijst van situaties, problemen, en gevallen waar rekening mee gehouden moet worden:

Er bestaan verschillende kalendersystemen, zoals de Gregoriaanse kalender, Islamitische kalender, de Japanse jaartelling, …
Eenzelfde plaats kan meerdere kalendersystemen tegelijk gebruiken. Zo gebruiken sommige Orthodoxe kerken nog steeds de Juliaanse kalender, terwijl het de Gregoriaanse gebruikt wordt voor civiele doeleinden.
Kalendersystemen veranderen met de tijd. Zo is de Gregoriaanse kalender in 1582 ingevoerd, en verving hierbij de Juliaanse.
Kalendersystemen veranderen niet overal op hetzelfde moment. Zo zijn de Angelsaksische landen slechts veel later op de Gregoriaanse overgeschakeld.
Het begin van het jaar ligt niet vast. Tegenwoordig is dat 1 januari, maar dat was niet altijd en niet overal. Bijvoorbeeld in het Verenigd Koninkrijk (met uitzondering van Schotland) gebruikte men officieel 25 maart als nieuwjaar, maar veel mensen gebruikten al lang 1 januari.

Een voorbeeld. Bij ons in de Gregoriaanse kalender ingevoerd in 1582. In het Verenigd Koninkrijk was dat pas is 1752, en het is ook pas in dat jaar dat nieuwjaar aangepast is. Dat betekent dat 30 januari 1648 (Juliaans, oude stijl) gelijk is aan 30 januari 1649 (Juliaans, nieuwe stijl) en ook aan 9 februari 1649 (Gregoriaans).

Een oplossing

Een van de doelen bij genealogische programma’s is het reduceren van fouten bij het verzamelen van gegevens. Daardoor is het aan te raden om data in te geven en op te slaan zoals ze gevonden zijn, dus in hun oorspronkelijk kalendersysteem.

Gelukkig moet het wiel niet heruitgevonden worden. Veel inspiratie voor de invoer kan gehaald worden uit de datummogelijkheden van Gramps.

Het opslaan van data louter als tekst lost het invoerprobleem op, maar biedt geen soelaas voor de problemen bij het werken met de data. Zo wil elk stamboomprogramma wel gebeurtenissen sorteren op datum, of leeftijden of andere tijdspannes berekenen. Dit moet kunnen tussen data uit alle verschillende kalendersystemen.

Het bijvoorbeeld perfect mogelijk dat een persoon geboren wordt in onze streken, met een geboortedatum in de Gregoriaanse kalender. Die persoon trouwt vervolgens en krijgt een trouwdatum in de Franse republikeinse kalender (die gebruikt is van 1793 tot 1806). Uiteindelijk sterft de persoon in Rusland, waar de sterfdatum in de Juliaanse kalender opgesteld is (daar Rusland slechts in 1918 de Gregoriaanse kalender invoerde). Toch willen we de leeftijd van die persoon kunnen berekenen bij al deze gebeurtenissen.

Een mogelijke oplossing is om voor berekeningen alle data om te zetten naar de proleptische Gregoriaanse kalender. Deze kalender is de Gregoriaanse kalender, maar wordt retroactief toegepast op data voor zijn invoering. De omzetting zorgt ervoor dat geen rekening meer gehouden moet worden met andere kalendersystemen, verschillende nieuwjaren of ontbrekende dagen.

Data weergeven in het programma

Bij het weergeven van data zou een oplossing kunnen zijn om ook de proleptische Gregoriaanse kalender te gebruiken. Dit geeft echter nodeloos aanleiding tot meer interpretatiewerk voor de lezer dezer data. Voor 1582 bestond de Gregoriaanse kalender namelijk nergens.

Hoewel dat een datum weergeven in het ingevoerde en dus gevonden formaat zeker ook nuttig is, is enkel deze weergave tonen ook niet aangewezen. Dit verhindert namelijk snelle schattingen over tijdsperiodes. Een persoon die bijvoorbeeld als geboortedatum 12 mei 1790 heeft en als trouwdatum 1 floréal II zal geen argwaan wekken. Toch zou dit moeten, want 1 floréal II komt overeen met 20 april 1794, wat dus betekent dat die persoon op zijn trouw nog niet eens de leeftijd van vier bereikt zou hebben.

Het idee dat ik momenteel voor ogen heb, is om data voor 1582 te tonen in de Juliaanse kalender, maar data erna in de Gregoriaanse.

Uren en tijdzones worden genegeerd

Een reusachtig voordeel aan genealogie is dat de kleinste nuttig tijdseenheid de dag is. Dat laat toe om heel het probleem van tijdzones en de veranderingen aan die zones te negeren.

Bovendien is met het uur rekening houden bij historische data schier onmogelijk. Tot in de 19e eeuw had elke plaats zijn eigen "middelbare tijd", de tijd waarbij op 12u de zon op haar hoogste punt stond. Het is slechts door de opkomst van de trein en zijn vaste dienstregeling dat een uniforme tijd binnen één gebied nodig werd. Weten wat juist bedoeld werd met bijvoorbeeld 8:53 op 16 mei 1589 in een dorp in Vlaanderen is bijna onmogelijk.

Zelfs met een uniforme tijd zijn er veel veranderingen. Zo stelt Wikipedia dat Nederland in 1909 voor het eerst een uniforme tijd over het hele land invoerde. Dat was dan GMT +0h 19m 32,13s. In 1932 werd dit vereenvoudigt tot GMT +0h 20m, om uiteindelijk in 1940 GMT +2h, op bevel van de Duitsers. In 1941 en 1942 gold die "zomertijd" ook in de winter, om dan in 1946 afgeschaft te worden voor een hele periode tot aan de oliecrisis van 1973, toen de zomertijd opnieuw ingevoerd werd.

Volgens Frank De Boosere was de situatie in België iets anders. Wij kregen al in 1892 een standaardtijd, namelijk GMT, daar België geografisch binnen het gebied past. Van 1914 tot 1918 gold hier GMT +1h, opnieuw door de Duitsers (die ook met zomertijd werkte). In het interbellum schoof onze tijd één uur op: in de winter GMT, in de zomer GMT +1h. Tijdens de Tweede Wereldoorlog schakelden we opnieuw over op GMT +1h in de winter en GMT +2h in de zomer. Van 1946 tot 1977 werd ook hier de zomertijd afgeschaft: het hele jaar door GMT +1h. In 1977 werd de zomertijd dan opnieuw ingevoerd. Ook de "zomertijd" is geen vast begrip. Tot 1996 liep de zomertijd bij ons tot het laatste weekend van september. Daarna werd er een maand bij gedaan.

Ontbrekende data

Een laatste aspect eigen aan genealogie is dat gegevens onvolledig, foutief of onzeker kunnen zijn. Zo kan de maand van een datum onleesbaar geworden zijn (of zelfs nooit leesbaar geweest zijn). Of is de datum voor een gebeurtenis geschat op basis van andere bronnen, maar is er geen rechtstreekse bevestiging gevonden. Zo vermeld een overlijdensakte soms de leeftijd van een persoon, maar niet de geboortedatum. Op basis van die leeftijd en de sterfdatum kan dan een schatting gemaakt worden, maar die kan er altijd een jaar naast zitten. Ook is de leeftijd soms gewoonweg foutief.

Met zowel het ontbreken van data (dagen, maanden, jaren, of zelfs meerdere) als de zekerheid van de data (onzeker, schatting, berekening) moet rekening gehouden worden.