Geslacht der woorden
Gepubliceerd op , laatst bijgewerkt op
Verschillende moderne woordenboeken en naslagwerken vermelden geen woordgeslachten meer. Daardoor moeten u en ik uit een ander vaatje tappen als we uitsluitsel willen over het geslacht van een woord.
Waar zijn de geslachten te vinden?
De beste bron is het WNT: het Woordenboek der Nederlandsche Taal. Dankzij de inspanningen van het Instituut voor de Nederlandse taal is het WNT volledig en gratis on-line beschikbaar: https://gtb.ivdnt.org/search/?owner=wnt. U kan er zelfs zoeken op moderne trefwoorden.
Ter illustratie bekijken we het woord „zon”. In het WNT zult u volgende aanduiding vinden betreffende het geslacht:
vr. (zelden m., in Gron. ook wel onz.)
We kunnen afleiden dat het een vrouwelijk woord is, dus „De zon, haar stralen doen het ijs smelten”. Daarnaast zien we ook al een spoor van de ontwikkeling van het commuun geslacht. In moderne naslagwerken is de nuance verdwenen. Zo vermeldt het Groene Boekje enkel m/v bij het trefwoord zon.
Onze Taal heeft een artikel gewijd aan dit fenomeen: Woordgeslacht in woordenlijsten.
Een commuun geslacht?
U zou vergeven worden om te denken dat het onderscheid tussen mannelijk en vrouwelijk maken uilen naar Athene dragen is. Het verdwijnende onderscheid tussen mannelijk en vrouwelijk is immers geen nieuw verschijnsel. Zo bewijst bijvoorbeeld het artikel De m/v in onze taal van Els Ruijsendaal, dat in 1998 verscheen in de 68e jaargang van Onze Taal.
Onze taal evolueert hoogstwaarschijnlijk van een taal met drie geslachten (mannelijk, vrouwelijk en onzijdig) naar twee geslachten: onzijdig en het commuun geslacht. Deze twee geslachten worden ook wel aangeduid met de termen „het-woorden” en „de-woorden”, naar hun lidwoorden. Het artikel Commuun genus van Wikipedia geeft een mooi overzicht.
Verder lijkt de aanvaarding van het commuun genus in het zuiden van het taalgebied (voornamelijk Vlaanderen) minder vooruitgang geboekt te hebben. Dit zou te wijten zijn aan de invloed van het dialect, zie bijvoorbeeld het artikel de-woorden (mannelijk of vrouwelijk) van Team Taaladvies van de Vlaamse overheid. In vele dialecten zijn de drie woordgeslachten overeind gebleven.